Uit die Climax dit interview met wat medewerkers aan Marat/Sade. De schrijvers zijn Paul Cohen, Felix Rottenberg en Edith Andriesse

 

Waarom hebben jullie precies dit stuk gekozen om met school op te voeren?
Jaap Veenhuysen: De eerste kennismaking met het stuk is de film van Peter Brook geweest, daardoor was ik bijzonder geïmponeerd. Het eerste wat opvalt is, is het een stuk vol lichamen is. De tekst vond ik in eerste instantie niet eens zo erg belangrijk. De muziek en al die mensen die door elkaar heen krioelen, al die bewegingen, dat sprak me ontzettend aan. Later toen ik het stuk ging lezen, vond ik de tekst een versterking van die eerste indruk.

Toen jullie de tekst van het stuk voor het eerst zagen, leek het jullie toen geschikt om dit stuk door een toneelgezelschap van een school op te voeren? Zagen jullie dat meteen zitten? Het is een politiek stuk en je moet de historische achtergronden daarvan goed kennen om de inhoud van het stuk te kunnen begrijpen.
Erik vd Hoeven: Ik geloof dat de inhoud van het stuk misschien een discussie zou kunnen losmaken over historische en misschien ook wel sociaal-filosofische aspekten die met de Franse revolutie te maken hebben. Toen ik de tekst van het stuk zag, heb ik eigenlijk niet zozeer aan de technische kanten van het stuk gedacht, er zitten namelijk zo ontzettend veel aspekten aan die allemaal verzorgd moeten worden.

Heb je het gevoel, dat je je rol speelt zoals het moet ?
Erik: Er zijn volgens mij twee aspekten aan mijn rol: Marat is als politieke figuur natuurlijk heel erg fel en aan de andere kant is Marat iemand die aan vervolgingswaanzin lijdt. Die twee dingen komen ook allebei wel aan bod. Maar het is erg moeilijk om ze met elkaar te combineren.

Maar je gelooft wel dat het stuk een duidelijke boodschap kan geven aan het publiek?
Erik: Het zal dan wel goed moeten worden voorbereid.

Maar vonden jullie het geschikt voor een school? In het begin waren er een heleboel mensen die aan het stuk meededen, die het niet zo zagen zitten om dit als school op te gaan voeren. Het is een moeilijk stuk, ook al door de vele bewegingen.
Jaap: Daardoor juist, omdat je veel bewegingen moet maken, is het wel ontzettend moeilijk om te regisseren, om de spelers in beweging te krijgen, maar je kunt veel aan de mensen zelf overlaten. Je hebt het op de repetitie van vandaag wel gezien, men gaat steeds meer zelf doen en zelf bedenken. Dit stuk maakt zowel bij de spelers als bij het publiek veel los, tenminste, dat is de bedoeling.

Channah, ik dacht dat je een keer had gezegd dat jullie misschien toch een ander stuk hadden moeten uitzoeken. Sta je er nu wel volledig achter?
Channah Nihom: Nee, kijk het is zo gegaan: Jaap kwam met het stuk aan en toen heb ik in eerste instantie gedacht: het lijkt me wel moeilijk omdat ik de technische kanten die eraan zitten wel degelijk voor ogen had. Ik heb het namelijk zien opvoeren door de Haagse Comedie. Toen ben ik het gaan lezen en toen was ik toch wel gevoelig voor Jaaps argumenten dat het een prachtig stuk was.
Ik heb toen gezegd dat het kan, mits de twee hoofdrollen door ouderen gespeeld worden. En het moet ontzettend goed voorbereid worden in wat we dan de themaweek noemen. Want ik geloof dat, als je het heel goed voorbereidt, en de techniek inderdaad zo werkt als hij moet werken, dat het dan wel heel erg kan aanslaan. En als ik eenmaal zeg dat ik een stuk zal regisseren, dan betekent dat wel, dat ik er voor honderd procent achter sta; anders begin ik er natuurlijk niet aan.

Annaleen, heb jij een bepaald idee over de functie van "de patiënten"?
Annaleen Louwes.:Het is wel heel anders dan een hoofdrol spelen. Een hoofdrolspeler moet zijn tekst erg goed kennen; als je in de "patiëntengroep" iets vergeet, zegt iemand anders het wel. Er zit ook meer beweging in de "patiëntengroep".

Wat vind je van jouw rol?
Annaleen: Ik moet me wel heel erg concentreren: heel erg in mezelf zijn. Als ik namelijk heel even ergens anders naar kijk, ben ik meteen uit mijn concentratie.

Heb je het gevoel dat je je rol goed overbrengt?
Annaleen: Ik ben zelf wel anders; zoals ik speel, speel ik het.
Channah: Het probleem was de mensen zover te krijgen, dat ze op het publiek overkomen als emotioneel geladen mensen, zonder dat die spelers zelf over die grote emotionaliteit gaan lijden. Ze moeten een techniek opbouwen, die ze in staat stelt een emotionele indruk te wekken, zonder dat ze zelf die emotie beleven. Daarom hebben we ook zoveel repetities; om een eenmaal doorgemaakte emotie door middel van techniek te leren reproduceren.

Hebben jullie het idee, dat iedereen de tekst langzamerhand begrijpt?
Channah: Als je de nadruk legt op langzamerhand, dan wel. Natuurlijk zijn er nog vragen, als iemand iets niet begrijpt, dan wordt er over gesproken. Het is moeilijk de mensen in de zaal direct te laten begrijpen, waar wij drie weken over doen. Het publiek moet een zekere mate van ingewerktheid hebben.
Jaap: Ja, die techniek, daar ben ik het niet helemaal mee eens; hij is wel ontzettend belangrijk, maar het is wel een middel om bepaalde dingen los te maken.
Channah: Nou ja, goed, dat bedoel ik ook. Nu beheersen ze de techniek zo feilloos, dat ze daarboven op zelf emoties kunnen gaan leggen, en dingen doen die ik nooit heb aangegeven. Zover moet het ook komen,want als iedereen alleen maar de dingen doet die ik aangeef, zonder dat zelf te voelen, dan is het natuurlijk waardeloos. Je kan dat inleven in je rol noemen; wat wij met de "patienten" gedaan hebben, dat is inleven. Nu is het zover, dat men naast dat inleven ook nog kan gaan reageren op wat er gebeurt, en dat is natuurlijk iedere repetitie en voorstelling iets anders, dat kan je niet vastleggen en dat hoeft gelukkig ook niet.

Eric, wat voor iemand is Duperret?
Eric Nuyten: Nou, dat is aan de ene kant iemand die in de politiek geïnteresseerd is, maar aan de andere kant is hij iemand die belust is op vrouwen. Hij heeft het wel op Corday begrepen, voor mij is dat dus wel een moeilijke zaak geweest, want bij het toneelstuk van vorig jaar...nou ja, met Loes ging het niet allemaal even gemakkelijk; het is een beetje aftasten geweest (algemene hilariteit).
Het is natuurlijk moeilijk na te gaan wat zo'n meisje allemaal pikt. Nu zijn we daar eindelijk een beetje overheen, nu wordt er gewoon gespeeld, ik vind het erg prettig.

Heb je nu ook wel het idee dat je je een beetje inleeft in je rol?
Eric: Nou, ik wist eigenlijk eerst niet precies wat er nog allemaal bijkwam en daar heb ik het wel met Channah over gehad en dat geeft je wel inzicht. Channah stelt de dingen zo, dat je er over na gaat denken, ze zegt zelf niet veel, maar ze laat je zelf denken. Dat is een goede techniek om je te laten inleven in je rol.

Hoe zien jullie de rol van de zangers in het stuk?
Marc Krone: Ze verluchtigen het stuk een beetje, ze brengen er wat meer actie in.
Channah: Dat is een van de redenen waarom we het stuk gekozen hebben: het feit dat je zestig man tegelijk op het toneel kan zetten, die allemaal iets te doen hebben. Juist omdat er een orkest, een koor en een grote groep technici bij zit, is zo'n stuk enorm geschikt op met een school op te voeren.
Wat we vorig jaar gedaan hebben, met zo'n man of zes, is natuurlijk ook leuk, maar het geeft je niet het gevoel dat er een hele school mee bezig is. Bovendien zijn er met dit stuk, geloof ik, negen docenten bezig, en dat is precies wat de bedoeling is. Maar om nog even op de rol van de zangers terug te komen, de rol van de zangers is daarom zo leuk, dat het aan het stuk een musical-effect geeft, dus ook weer dat visuele. De zangers laten het publiek steeds wat zien, bovendien zwakken ze de theoretische dialogen af, of juister misschien ze parodiëren die dialogen, en dat heeft Peter Weiss natuurlijk zo gewild .
Ze stellen de 4de stand voor, die zich op dat moment nog weinig bewust was van de grote betekenis van de revolutie.

Heb je het idee dat dat ook overkomt?
Channah: Op het ogenblik (begin februari) zie ik dat nog niet maar ik ben er van overtuigd, dat het bij de uitvoering wel in orde zal zijn.
Jaap: Ik geloof dat die zangers een beetje het schokkende effekt moeten afzwakken. Er gebeurt nogal op het toneel: er vindt een moord plaats en ook op de achtergrond gebeuren gruwelijke dingen. De zangers drijven overal een beetje de spot mee. Maar wil het stuk echt goed op het publiek overkomen, dan is het wel nodig dat het in de themaweek wordt voorbereid.
Channah: Die voorbereiding is inderdaad erg belangrijk. Ik stel me zo voor dat een docent in de onderbouw gewoon het stuk gaat vertellen, dus echt wat ze te zien krijgen als het doek opengaat. De geschiedenisdocenten kunnen de historische achtergronden belichten, de docenten Duits, kunnen wat over Peter Weiss vertellen, terwijl de docenten Frans de figuren van Marat en de Sade kunnen bespreken. De speciale klimaks is natuurlijk voor die lessen van groot belang, het is de bedoeling dat de stukken die daarin verschijnen, in de themaweek gebruikt worden als uitgangspunt.
Jaap:Het toneelstuk gaat natuurlijk ook heel wat losmaken, dacht ik. Als je het stuk niet gaat bekijken met de houding van: "Hè gezellig een avondje uit" maar als je inderdaad die opdonder krijgt, die wij bedoelen te geven, dan maak dat wat in je los. Want die opdonder zit er duidelijk in, de figuur van de Sade is erg belangrijk, die man is als het ware al uit de volgende eeuw, hij is de revolutie ver vooruit. Hij heeft de revolutie verwacht, opgeroepen en beschreven, maar hij is teleurgesteld als het zover is. De revolutie vindt niet buiten plaats volgens hem, maar binnen in je, in je schedel.
Channah: De grote man in het stuk is Marat. Dat geeft nou juist die theoretische discussies. De Sade gelooft niet meer in de revolutie, Marat wel, terwijl Charlotte Corday vindt dat Marat de zaak verraden heeft. In dit stuk komt natuurlijk ook naar voren dat velen wel met grote idealen de revolutie ingaan, maar dat het uiteindelijk uitdraait om het najagen van het persoonlijk gewin.
Jaap: Bij de Sade zijn het niet zozeer de idealen, als wel het zoeken naar een soort maatgevoel, dat hij niet in de mens  vindt, daarom zoekt hij het in de natuur, hij wil de natuur overwinnen, en door de strijd met de natuur er achter zien te komen wat er allemaal in de mens zit. De enige normen voor de mens zijn de grenzen van de natuur, de Sade heeft alle moraal overboord gegooid voor de volledige vrijheid. Vandaar ook de chaos aan het eind van het stuk waar alle remmen losgegooid worden. Zo moet de Sade zijn visioen eruit gezien hebben.

Vertel eens wat over de musicale begeleiding
Geert v Tijn: We gebruiken de muziek van de engelse uitvoering en die is ontzettend aardig, maar aangezien wij nederlandse teksten hebben, en deze muziek op de engelse tekst is geschreven moet de tekst helemaal aan de muziek aangepast worden. Daar zijn we nu eindelijk mee klaar, dat wordt nu gearrangeerd. Het school orkest zal dat dan gaan uitvoeren en met de uitvoering klinkt het als een klok.

Peter, vertel eens wat over de verwerking van geluid en film in het stuk?
Peter vd Krol: Bij de visioenen van Marat wordt gebruik gemaakt van film en geluid. Hoewel de geluidskwaliteit nogal iets te wensen overlaat, geloof ik wel dat het gewenste effekt goed overkomt. Dat geeft ook eigenlijk niet zo erg. Bij de andere scènes moet alles verstaanbaar zijn, maar in deze scene ben ik al lang tevreden als de klinkers verstaanbaar zijn, je moet niet vergeten dat dit voornamelijk visuele scènes zijn.

Marc, geloof jij dat die voorbereiding op school zal lukken, het is namelijk met de lustrums gebleken, dat je de mensen erg moeilijk aktief kan maken.
Marc Krone: Het feit dat de mensen toen niet bij het lustrum betrokken waren, is volgens mij te wijten aan de organisatoren en niet aan de mensen zelf. Ik geloof dat als dit goed voorbereid wordt, en daar heb ik alle vertrouwen in, dat het dan wel geweldig goed wordt.

felix, edith en paul